زید فرزند امام سجاد علیه السلام از مردان نمونه تاریخ است که در تمامى ابعاد مانند عرفان ، زهد، جهاد، شجاعت ، علم و فقاهت ، بیدارى ، هجرت و... پس از امامان ، بى نظیر بود. قابل ذکر است که در نگین انگشتر او که خط فکرى او را نشان مى داد، نوشته شده بود: "اصبر توجه اصدق تنجع" یعنی: استقامت کن تا به پاداش آن برسى ، و راستگو باش تا نجات یابى.

مادر او کنیز بود و حوراء یا غزاله نام داشت ، زید به سال 66 یا 67 هجرى بعد از طلوع فجر متولد شد و در سال 121 در سن 55 سالگى بر ضد طاغوت زمانش ، هشام بن عبدالملک قیام کرد و سرانجام به شهادت رسید.

از سخنان اوست: سیزده سال قرآن را با تدبر خواندم، چیزى در قرآن بهتر از آگاهى و عبادت نیافتم (1).

جالب اینکه قبل از تولد زید، از ناحیه پیامبر صلى الله علیه و آله و على علیه السلام از ولادت و سپس انقلاب او و کیفیت شهادت و نام و نشان او خبر داده بودند و به این ترتیب در ذهن امام سجاد علیه السلام ترسیمى از زید بود که در آینده رهبر انقلاب مى شود. تا اینکه طبق معمول ، امام سجاد علیه السلام پس از اذان صبح ، نماز صبح را خواند و مشغول تعقیب گردید و عادت آن حضرت این بود که تعقیب نماز را تا طلوع آفتاب ادامه مى داد. در این هنگام خبر آوردند که خداوند پسرى به آن حضرت عنایت فرموده است.

امام سجاد علیه السلام به اصحاب خود رو کرد و فرمود: این کودک را جه نام بگذارم؟ هر کسى نامى گفت ، حضرت قرآن طلبید، قرآنى را به آن حضرت دادند، به قرآن تفأل زد، آیه اول صفحه اول این آیه آمد: و فضل الله المجاهدین على القاعدین اجرا عظیما: خداوند، مجاهدان را بر نشستگان به پاداش بزرگ برترى داد.

بار دیگر قرآن را گشود. این بار در آغاز صفحه اول قرآن، این آیه آمد:

ان الله اشترى من المؤ منین انفسهم و اموالهم بان لهم الجنه یقاتلون فى سبیل الله فیقتلون و یقتلون وعدا علیه حقا فى التوراه و الانجیل و القرآن و من اوفى بعهده من الله فاستیشروا بیعکم الذى بایعتم به ذلک هو الفوز العظیم :

خداوند جان و مال مؤ منان را در برابر بهشت ، خریدارى کرده ، مؤ منانى که در راه خدا مى جنگند و یا خود کشته مى شوند و این وعده قطعى در تورات و انجیل و قرآن است ، کیست که باوفاتر از خدا در انجام وعده اش باشد، پس شما در این معامله اى که کرده اید به خود مژده دهید که این پیروزى سعادتى بزرگ است .

امام سجاد علیه السلام این دو آیه را در ذهن خود بررسى کرد و دید هر دو در مورد جهاد و ایثار در راه خداست ، و از آن ترسیمى که در مورد زید، رسول خدا و على علیه السلام فرموده بود که در صلب امام سجاد پدید مى آید، نتیجه گرفت این کودک همان زید است ، آنگاه مکرر به حاضران فرمود: سوگند به خدا این فرزند، همان زید است ، و نام او را زید گذاشت